Richard Overy – 1939 De zes dagen voor het uitbreken van de oorlog

Auteur: RICHARD OVERY: 1939 De zes dagen voor het uitbreken van de oorlog
Uitgever: De Bezige Bij
Datum: Amsterdam augustus 2009
Pagina’s: 159
ISBN 978 90 2344 2004

Over de Eerste Wereldoorlog zijn de historici het over het algemeen wel eens: de oorlog had voorkomen kunnen worden. Nu inmiddels de Tweede Wereldoorlog ook al ‘geschiedenis’ aan het worden is, buigen historici zich over de details en richten zich ook op de maanden, weken en dagen die aan de oorlog vooraf gingen. Met in het achterhoofd de vraag: had ook déze oorlog voorkomen kunnen worden?

Richard Overy schrijft in zijn voorwoord: ‘In die dramatische jaren vlak voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog was er nog veel onbeslist. Grote gebeurtenissen creëren hun eigen dynamiek en hun eigen geschiedenis. Het uitbreken van de oorlog lijkt nu een natuurlijk gevolg van de internationale crisis die voornamelijk door het Duitsland van Hitler was uitgelokt. Tussen systeem en deelnemers vindt een vreemde dialoog plaats die de kern vormt van de geschiedschrijving. Gebeurtenissen zelf kunnen zowel oorzaak als gevolg zijn, wat zeker geldt voor de gebeurtenissen die zeventig jaar geleden in Europa tot een oorlog leidden.’

Hij beschrijft in het kort wat zich tussen 1918 en 1939 in Midden-Europa afspeelde en belicht met name de positie van Polen. Het nieuwe zelfstandige Polen was Hitler een doorn in het oog, omdat het een van de gevolgen van de vrede van Versailles was en vooral de speciale status van Dantzig als vrijstad en de Poolse corridor zou hij graag ongedaan hebben willen maken.
Hitler ging er in 1939 vanuit dat de westerse landen, Engeland en Frankrijk met name, hem ook bij de afrekening met Polen geen duimbreed in de weg zouden leggen, zoals ze hem ook zijn gang hadden laten gaan in Oostenrijk en Tsjechoslowakije. Dat was een misrekening. Engeland en Frankrijk garandeerden de grenzen van Polen en toen Hitler zijn troepen het land liet binnenvallen, konden zij niet meer om hun eigen belofte heen. Dat zou eerverlies hebben betekend. Later bleek dat hun nationale eer even goed werd aangetast, want daadwerkelijke hulp hebben ze de Polen niet gegeven. En aan het eind van de oorlog zaten de Polen met een Russisch-gezinde regering opgescheept en was hun land 200 kilometer naar het westen verlegd.
Uit de vele bronnen is overigens wel duidelijk geworden, dat zowel de Fransen als de Engelsen nog heel lang geprobeerd hebben om Hitler van zijn plannen Polen aan te vallen af te brengen. Overy beschrijft deze pogingen zeer uitgebreid. Het is ook meer dan waarschijnlijk dat Hitler een regionale, kleine, oorlog wilde voeren en zeker geen wereldoorlog wilde ontketenen. Tot zijn eigen grote schrik, zoals sommige bronnen beschrijven, moest hij onder ogen zien dat hij iets op gang gebracht had waar hij niet op gerekend had.

Zo bezien zou je kunnen stellen, dat ook de Tweede Wereldoorlog niet noodzakelijkerwijs uit de omstandigheden voortvloeide. Een iets andere timing, en vooral: minder vermoeienissen, hadden de oorlog wellicht kunnen voorkomen. De regeringsleiders van de diverse landen hebben een dag of tien onder grote druk gestaan, hun mentale en fysieke krachten werden erdoor ondermijnd. De Fransen en Engelsen kampten tevens met tegenstellingen in eigen land en waren gebonden aan het democratische proces van besluitvorming. In dat opzicht hadden Hitler en Mussolini het veel gemakkelijker.

Het is een boekje met veel details, maar de grote lijn is desondanks goed te volgen. In kort bestek komen verschillende factoren aan de orde die een rol speelden en die duidelijk maken hoe complex politieke besluitvorming is, hoe onvoorzien de gevolgen daarvan kunnen zijn.

GSB

Lees meer en discussieer mee op ons forum.