Jenna Blum – Het familieportret

Auteur: Jenna Blum
Boekvorm: paperback
Pagina’s: 462
Uitgever: de Boekerij
Verschenen: maart 2010
ISBN: 978.90.2255.357.2

Bespreking:
Binnen de oorlogsliteratuur is een nieuwe trend bezig zich te ontwikkelen en dat is de literatuur, die geschreven wordt door de naoorlogse generatie. Het onderwerp in deze boeken is veelal de zoektocht naar het familiegeheim dat ontstaan is als gevolg van de oorlog. Jarenlange zwijgzaamheid van de oorlogsgeneratie heeft niet geleid tot het doen verdwijnen van de traumatische ervaring. Integendeel, ook de naoorlogse generatie gaat gebukt onder datzelfde trauma, zonder dat zij dit bewust heeft ondervonden. Dus gaat zij wanhopig op zoek naar een verklaring voor die schaduwen van het verleden. Dit is ook het thema van het boek “Het Familieportret” de semibiografische debuutroman van Jenna Blum.

Van kinds af aan heeft de gouden hanger met daarin het familieportret Trudy Swenson, een hoogleraar Geschiedenis, bezig gehouden. De foto is een afbeelding van haarzelf als heel jong meisje samen met haar moeder en een SS-Obersturmführer van wie zij denkt een dochter te zijn. Denkt, want haar moeder zwijgt volledig over het verleden. Dankzij een collega, die een nagedachtenisproject voor Joden tijdens de oorlog opzet, besluit Trudy onderzoek te gaan doen naar de handelwijze van de Duitsers in diezelfde periode, ze wil hen interviewen. Deze zoektocht vormt één van de twee lijnen, waaruit het boek is opgebouwd. De andere lijn is het verhaal van Anna Schlemmer, Trudy’s moeder, dat de periode 1939-1945 omvat. Anna is aan het begin van de oorlog zwanger geraakt en vlucht van huis weg. Ze vindt werk bij Mathilde, die bakker is. Dan wordt Anna’s dochter geboren en vervolgens krijgt ze een gedwongen relatie met een SS-Obersturmführer. Hij heeft de leiding in kamp Buchenwald en biedt haar en haar dochter bescherming en eten in ruil voor sex met Anna. Zo overleeft ze uiteindelijk, samen met haar dochter Trudy, de oorlog. Bij de bevrijding van Buchenwald ontmoet ze Jack, een Amerikaanse soldaat. Ze trouwen en het hele gezin emigreert naar Amerika.

Zo op het eerste gezicht lijkt het boek een moeder-dochter roman, de relatie tussen de beide vrouwen staan immers centraal, maar “Het Familieportret” behelst meer. Hoewel nadere uitleg over bepaalde handelingen ontbreekt, neigt het boek toch ook naar het genre psychologische roman. Anna’s karakter, zoals beschreven door Blum, is namelijk kenmerkend voor iemand, die lijdt aan het Stockholmsyndroom. Dit syndroom heeft als kenmerk onder meer dat het slachtoffer sympathie voelt voor diegenen, die hem/haar (seksueel) misbruikt heeft. Een misbruik wat vaak gepaard gaat met dreigingen als intimidatie, zoals in het geval van Anna. Door zijn machtsmisbruik heeft de SS-officier ” haar vermogen om lief te hebben, verwoest,” stelt Anna resoluut vast. Door dit gebrek aan oprechte moederliefde is haar dochter Trudy op latere leeftijd evenmin in staat om een vaste relatie op te bouwen. Dat Anna toch sympathie is blijven koesteren voor de Obersturmführer, blijkt uit het bewaren van de decoratieve hanger met daarin het familieportret, ondanks haar latere huwelijk met Jack. Ook verzwijgt ze voor haar dochter het feit dat de SS-officier niet haar biologische vader is, alsof ze hem nog in ere wilt houden. Zo wordt het onderzoek van Trudy in wezen is het een zoektocht naar haar eigen verleden, ze gaat immers gebukt onder het schuldgevoel, omdat haar vader een SS-officier was. Ze zoekt naar een reden om het goede in hem te zien, voor zichzelf, maar ook om haar moeder te kunnen begrijpen. Met dit facet laat de schrijfster duidelijk aan de lezer zien hoe de ervaringen van de moeder later hun weerslag vinden op de dochter. Echter, doordat dit psychologische gegeven niet verder uitgediept wordt, zal helaas niet iedere lezer de link met het Stockholmsyndroom kunnen leggen, waardoor Anna’s houding richting haar dochter betreffende het vaderschap voor menige lezer onbegrijpelijk zal blijven. Daartegenover blijft de schrijfster wel diverse malen uitvoerig stilstaan bij de seksuele handelingen van de SS-officier. Deze beschrijvingen zijn zeker niet onbelangrijk om Anna’s gedrag te kunnen begrijpen, doch vooral de wederkerigheid van deze uitgebreide aandacht herbergt het risico in zich dat al snel de grens van banaliteit wordt bereikt, wat de zinderende sfeer verstoort, die in het boek zo goed is opgebouwd en ook na dit gedeelte weer voortgezet wordt.

Ondanks deze punten van kritiek is “Het Familieportret” een krachtig en overtuigend geschreven boek dat de lezer in zijn greep houdt tot aan het einde. De beide verhalen van Anna en Trudy lopen weliswaar door elkaar heen, maar zijn voor de lezer goed te volgen, omdat ze telkens een afgerond geheel vormen. Daarin schuilt de ervaring van Jenna Blum, die ze al heeft als schrijfster van korte verhalen. Boeiend zijn ook de weergaven van de interviews, die Trudy houdt met enkele Duitsers in kader van haar onderzoek. Die vraaggesprekken zijn overigens geïnspireerd op Jenna Blums eigen ervaringen als interviewer voor de Shoah Foundation van Steven Spielberg, zo kwam zij in contact met overlevenden van de Holocaust. Met “Het Familieportret” is een goede debuutprestatie neer gezet.

Het boek verdient het zeker om gelezen te worden. In het bijzonder, omdat het toont hoe oorlogsleed nog steeds zijn doorwerking vindt, ook in de latere generaties.

Lees meer en discussieer mee op ons Forum.