Uit ‘Reise Nach Jerusalem’
Het jaar 1996 was een verdrietig jaar, omdat mijn moeder op 51 jarige leeftijd overleed. Op haar sterfbed deelde zij uitspraken waarmee ze iets wilde vertellen. Dingen die ze tijdens haar leven niet heeft durven en kunnen uiten, waarover ze niet kon spreken. Toen ze eenmaal bijna niet meer echt kon spreken, was dit de laatste mogelijkheid. Haar uitspraken, cryptisch en raadselachtig, zijn enkele jaren na haar dood voor mij het begin geworden van een zoektocht : naar het kunnen plaatsen en begrijpen van haar woorden en naar haar Duitse vader, mijn grootvader.
Als beeldend kunstenaar in opleiding in de jaren ’90 was ik onbewust al bezig met het thema ‘Afwezigheid’. Dat ik een Duitse opa had die na de oorlog (WO2) nooit gevonden was, wist ik eind jaren ’80 al, maar daarna was ik dat min of meer weer ‘vergeten’. Als twintiger zijn andere dingen dan veel belangrijker. Wel sloop deze geheimzinnige afwezige dus toen al ongemerkt in mijn fotografische werk. Inmiddels 25 jaar later blijkt dat het thema in ál mijn werk van na de academie verscholen ligt. Pas in 2013, nadat er een artikel in het NRC was verschenen over mijn oma en mijn moeder met betrekking tot de gevolgen van mijn oma’s keuze in WO2 (geschreven door Jannetje Koelewijn) werkte ik langzaam maar zeker toe naar wat nu mijn project is geworden, getiteld Reise Nach Jerusalem (dit is de Duitse benaming voor het kinderspel Stoelendans).
In datzelfde jaar ben ik actief op zoek gegaan naar mijn grootvader en kwam ik Werkgroep Herkenning op het spoor. Zij hebben de eerste zet gegeven met betrekking tot waar te beginnen met deze moeilijke opgave. In het najaar van 2024 zal ik ‘Reise Nach Jerusalem’ voor het eerst tonen in Den Helder bij Kunsthal45 in de vorm van een kunst/foto-installatie.
In de installatie verbeeld ik hoe transgenerationele overdracht als gevolg van een oorlog/de oorlog tot schaamte -en schuldgevoelens kan leiden bij volgende generaties. Dat het verzwijgen en wegmoffelen van een beladen familiegeschiedenis de volgende generaties eerder tekort doet of zelfs schaadt dan ze ervoor beschermt. Foto’s, fotokopieën, alledaagse objecten voorzien van nieuwe betekenissen binnen de context van het thema, audiovisueel werk, tekeningen, teksten en persoonlijke documentatie vormen de onderdelen van de installatie. Een labyrint waarin je zelf je weg kunt zoeken.
Ik wil met het tonen van mijn installatie openheid creëren en anderen aanmoedigen ook hun verhaal naar buiten te brengen. Bij mijn expositie zal er een informatief en mogelijk educatief randprogramma komen. Onder anderen zal Alex Dekker die het boek ‘Mijn Opa was een Duitser’ schreef een lezing komen geven, is er een podcast in de maak en wil ik een workshop fotografie aanbieden over het thema. Het is op dit moment allemaal in ontwikkeling. Ik hoop RNJ na Den Helder door te kunnen laten reizen op het spoor van de route die mijn grootvader heeft moeten afleggen. In het slechtste geval eindigde dit bij de Slag om Arnhem.
Linda Bais.
https://www.lindabais.nl
(let op: in een Chrome-browser werkt de website niet optimaal, een andere browser wordt geadviseerd)
De expositie is te zien vanaf 15 september t/m 27 oktober 2024 bij Kunsthal 45 in Den Helder https://kunsthal45.nl/
