Documentaire 9 delen – 8. Loodzware Jaren
Bekijk hier de eerste documentaire: Loodzware Jaren
Nederland was bevrijd, in mei 1945, maar toen de eerste vreugde daarover enigszins was weggeëbd, bleek het land te zijn opgescheept met een aantal reusachtige problemen.
De wederopbouw van het geruïneerde land en de berechting van vele duizenden collaborateurs eisten alle aandacht op, maar toen daar ook nog een heuse oorlog aan de andere kant van de aardbol bijkwam, het escalerende conflict met de republiek Indonesië, toen groeiden de problemen Nederland boven het hoofd.
Daarom heet deel 8 van de NPS-serie De Oorlog ook ‘Loodzware Jaren’. Deze aflevering behandelt de periode van vijf jaar ná de oorlog die voor de ontwikkeling van Nederland van zo’n grote betekenis zijn geweest.
De eerste maanden na de bevrijding bood Nederland direct al een aanblik vol tegenstellingen. Tegenover de enorme vreugde over de nederlaag van de Duitsers en de herwonnen vrijheid, stond het verdriet om al die mensen die de oorlog niet hadden overleefd.
De schok was enorm, toen duidelijk werd wat er zich in de Duitse vernietigingskampen had afgespeeld. Vooral de joodse gemeenschap in Nederland bleek grotendeels uitgemoord; en degenen die wél terugkwamen voelden zich hier maar zelden welkom.
Toch ging al snel alle aandacht naar de wederopbouw. Eerst moest Nederland vrijgemaakt worden van mijnen, waardoor de landbouw en daarmee de voedselvoorziening weer op gang kon worden gebracht. Daarna volgde de rest van de economie, die nog jarenlang te kampen had met een ernstig gebrek aan grondstoffen en uiterst gebrekkige transportmogelijkheden.
Tegelijkertijd kwam de grootste juridische operatie uit de geschiedenis op gang: de berechting van tienduizenden Nederlanders die verdacht werden van collaboratie, steunverlening aan de vijand. Eerst zijn er meer dan 100.000 mensen van huis gehaald en geïnterneerd in kampen. Daarbij is het vaak niet zachtzinnig toegegaan, er hebben zich in die kampen veel misstanden voorgedaan.
Na een eerste schifting zijn er meer dan 60.000 veroordelingen uitgesproken, de meeste door speciale tribunalen, maar ook bijna 16.000 door bijzondere gerechtshoven. Daarbij zijn ook tientallen doodvonnissen voltrokken.
Maar de grootste aandacht ging toch uit naar Indonesië: vanaf eind 1945 begon Nederland op grote schaal troepen te sturen naar de voormalige kolonie, die zich aan een hernieuwde Nederlandse greep wilde ontworstelen. Uiteindelijk zijn meer dan 100.000 soldaten in de strijd geworpen, een strijd die aanvankelijk vooral economisch geïnspireerd leek.
Nederland had de deviezen uit de Indische economie hard nodig, al was het maar om die enorme militaire inspanning te kunnen betalen. Toen de bodem van de schatkist in zicht kwam, eiste PvdA-minister Lieftinck van zijn collega’s dat er een militaire actie zou komen om de plantages in Indonesië weer open te krijgen, zodat er weer financiële middelen beschikbaar zouden komen.
Nederland ging tot twee keer toe in de aanval, en noemde het beide keren ‘politionele acties’ om te benadrukken dat het om binnenlandse aangelegenheden ging. In Indonesië heten deze acties ‘Agressie I’ en ‘Agressie II’.
En het bleef geen binnenlandse aangelegenheid; de hele wereld bemoeide zich ermee. De nieuwe Veiligheidsraad van de Verenigde Naties veroordeelde het Nederlandse militaire geweld en probeerde bemiddeling tot stand te brengen. In de laatste fase, vanaf 1949, was er sprake van een pure guerilla-oorlog, waarvan steeds meer Nederlandse militairen het slachtoffer werden.
Daardoor brokkelde de steun van de bevolking, die aanvankelijk heel groot was geweest, steeds meer af, tot Nederland de strijd staakte en in december 1949 de soevereiniteit over het eilandenrijk aan de republiek Indonesië overdroeg.
In dit deel 8 van de serie De Oorlog praat presentator Rob Trip met mensen die aan beide zijden van de oorlog hebben gestreden. De aflevering laat ook veel beeldmateriaal zien uit deze oorlog.
Zondag 13 december, NPS, De Oorlog deel 8, Loodzware Jaren, Nederland 2, 20.15 uur
Herhaling: zaterdag 19 december, Nederland 2, 13.40u
