Dorothee Schmitz – Köster – Lebenslang Lebensborn

Auteur: Dorthee Schmitz-Köster
Uitg.Piper, München/Zürich, 2012,
ISBN978 34 9205 5338

DOROTHEE SCHMITZ-KÖSTER / TRISTAN VANKANN: LEBENSLANG LEBENSBORN – Die Wunschkinder der SS und was aus ihnen wurde.

Dorothee Schmitz-Köster houdt zich al vele jaren bezig met de problematiek van de mensen die in een tehuis van de organisatie Lebensborn geboren zijn, of daar enige tijd in hun kindertijd gewoond hebben. Lebensborn stichtte her en der in Duitsland (9) en na de Anschluß in Oostenrijk (2) tehuizen waar vrouwen en meisjes, getrouwd of ongetrouwd, hun baby ter wereld konden brengen en waarin zij een tijdje voor en na de bevalling konden verblijven. Niet iedere vrouw of elk meisje werd toegelaten. Lebensborn was geïnitieerd door Heinrich Himmler en de rassenpolitiek van de Nazi’s was leidraad bij alles wat in de tehuizen plaats vond. De vrouwen/meisjes moesten aan de criteria van het ‘Arische ras’ voldoen, maar ook de vaders die het kind verwekt had. Overigens blijkt uit foto’s uit die tijd dat er toch nogal wat vrouwen werden toegelaten die donkerharig en donkerogig waren. In zulke gevallen gaf hun enthousiasme voor de partij-ideologie de doorslag. Na het begin van de oorlog werden er ook in Noorwegen (11), en in België, Frankrijk en Luxemburg (per land 1) Lebensbornhuizen geopend. Geheel correcte cijfers bestaan niet, maar naar schatting zijn er 18 000 personen als kind bij het Lebensbornproject betrokken geweest. Toch zijn er maar weinig mensen die zich actief met dit verleden hebben beziggehouden. De organisaties van Lebensbornkinderen in Duitsland en Noorwegen hebben twee tot driehonderd leden. Het valt aan te nemen dat veel mensen helemaal niet weten dat zij in een Lebensborntehuis geboren zijn. Want de zwijgzaamheid hierover bij de moeders was enorm groot.

Er is een wijdverbreid misverstand over Lebensborn, dat het de mensen die wel op de hoogte zijn van hun vroege kinderjaren bemoeilijkt om er open met iedereen over te spreken. De Lebensborntehuizen werden gezien als ‘fokfabrieken’ voor het Arische ras. Men nam aan dat daar vrouwen zwanger gemaakt werden door SS’ers met het oog op het voortbrengen van goed, gezond en sterk nageslacht dat later de leiding van het Derde Rijk kon overnemen als de leiders van de dertiger en veertiger jaren oud geworden waren. Het doel was inderdaad het creëren van een elite, maar er kwamen vrijwel alleen vrouwen die al zwanger waren. In een enkel geval waarin een vrouwelijk personeelslid zwanger werd van een mannelijk lid van het personeel, werd dit als een probleem gezien omdat dit de mythe bevestigde. Meestal werd een van de twee of werden beiden dan overgeplaatst naar een ander tehuis.
De opzet: sterke, gezonde kinderen van sterke, gezonde ouders mislukte nogal eens. Er stierven vrouwen bij de bevalling of in het kraambed, er werden lichamelijk of geestelijk gehandicapte kinderen geboren. Deze werden meestal overgeplaatst naar andere inrichtingen, het is bekend dat er tehuizen waren waar ze gedood werden.

De opvoeding in de tehuizen was streng. De baby’s werden op gezette tijden gevoed, verschoond, gewassen en moesten op vastgestelde uren slapen. Niet de behoeften van de kinderen stonden centraal, maar de regelmaat die de opvoeders wensten. Van een baby die zijn hongergevoel trachtte te bezweren door op zijn vingers of handje te sabbelen werden de handjes vastgebonden: toekomstige elite doet zoiets niet. De conservatieve, harteloze raadgevingen van ‘pedagoge’ Johanne Haarer werden stipt opgevolgd om de kinderen te harden. Tweelingen werden gescheiden, anders werden ze misschien te week. Hartelijke contacten tussen de verzorgsters en de kinderen kwamen nauwelijks voor. Discipline moest vroeg geleerd worden.

Dorothee heeft in de loop der jaren een 130 Lebensbornkinderen leren kennen. In dit boek zijn 19 interviews opgenomen, die het speciale verhaal vertellen van deze mensen. Hét verhaal van hét Lebensbornkind bestaat niet. De individuele omstandigheden waren zeer verschillend en ook de manier waarop met het verleden omgegaan werd varieert heel sterk per casus.

Wat dit boek heel bijzonder maakt zijn de prachtige portretfoto’s die Tristan Vankann gemaakt heeft. De mensen die in het boek aan het woord komen krijgen een gezicht. Het verleden is present in woord én beeld. Dat er 19 mensen bereid waren om afgebeeld te worden, bewijst dat de grote angst dat ‘het’ bekend zou worden bij familieleden, vrienden en anderen, aan het verdwijnen is. Het getuigt niettemin van moed om toestemming te geven je foto in een boek af te laten drukken.

Dorothee noemt een aantal problemen die veel Lebensbornkinderen hebben belast: niet te weten waar je vandaan komt, wie je vader is; het zwijgen van de moeder en anderen in je omgeving niet kunnen doorbreken en daardoor diepe onzekerheid voelen; het gevoel te hebben niet echt gewild te zijn, omdat je in een kindertehuis geplaatst werd of bij pleegouders, of met je moeder telkens weer naar een ander adres verhuisde; de angst dat je onbekende vader een echte Nazi was en oorlogsmisdaden begaan heeft.
Deze problemen lijken veel op die van de kinderen van Duitse militairen, in Nederland of andere Westeuropese landen.
Voor Lebensbornkinderen komt daar nog bij dat ook hun moeders meestal lid van de partij waren of moesten worden; dat zij, ook al was het hun eigen keuze niet, toch betrokken waren bij een instituut dat door de SS was ontworpen waarover zij zich schuldig voelen, hoe onterecht dat dan ook is; en dat de mythe dat Lebensborntehuizen ‘fokfabrieken’ waren hun afkomst des te meer omstreden maakte, ook al was het een mythe en geen werkelijkheid.

Alle geïnterviewden waren uiteindelijk redelijk goed in het leven terecht gekomen, na het (gedeeltelijk) overwinnen van problemen en het leren leven met de belemmeringen. In hun organisaties, in Duitsland en in Noorwegen hebben zij veel steun aan elkaar en kunnen zij elkaar helpen te leren omgaan met een beladen verleden.

GSB

Lees meer en discussieer mee op ons forum