“Duitsers democratie aanleren aan het eind van WOII”- 3 februari 2015

© Imperial War Museum

Andere Tijden: “Duitsers democratie aanleren aan het eind van WOII”

In de bioscoop van Burgsteinfurt worden na de oorlog films vertoond over de concentratiekampen. Bewapend en onder luid geschreeuw dwingen de Engelse bezetters de inwoners van het Duitse stadje Burgsteinfurt van het station richting bioscoop. Niemand weet waarom. Helmut Evermann en Hans Jacobi herinneren zich de gebeurtenissen uit 1945 als de dag van gisteren. Via luidsprekers werd de hele bevolking opgeroepen zich te verzamelen bij het station. En ook zij moesten er als pubers aan geloven.

De teksten in de Britse propagandafilms liegen er niet om: ‘Waak voor de jeugd. De jeugd is het gevaarlijkst. Zij waren nog kind toen de nazi-partij aan de macht kwam. De jeugd kent geen ander systeem, dan het systeem dat hun geest vergiftigd heeft. Hun geest is gedrenkt in het nazisme’. Helmut Evermann realiseert zich dat hij tot die vergiftigde jeugd hoorde. Zijn hele jeugd bracht hij immers verplicht door bij de Hitlerjugend. Elke dag opnieuw, jaren lang, werd hem de nationaal socialistische ideologie ingeprent. Hij wist tot zijn 16e niet beter dan dat hij moest zweren voor volk, vaderland en de Führer.

Grondige heropvoeding

De oorlog was net voorbij, het Duitse leger verslagen en het land kapot gebombardeerd. Ook Burgsteinfurt had veel schade. Materieel, maar zeker ook psychisch. Ze moesten ineens overschakelen van een fascistische dictatuur naar democratie. Maar in Bergsteinfurt ging het volgens de Engelsen, onder wiens controle dit deel van Duitsland viel, moeilijker dan verwacht. De bewoners van het dorp lachten volgens hen enkel met hun mond, niet met hun ogen. Het liefst werkten ze de Engelsen tegen. Door de tegenwerking die de Engelsen in het Burgsteinfurt ervaarden, gaven zij het dorp de bijnaam ‘The village of hate’.

En dat is precies de reden waarom de Engelsen wilden dat de bewoners van Burgsteinfurt naar de bioscoop gingen. Niet om te ontspannen, niet om bij te komen van de oorlog, maar om keihard geconfronteerd te worden met de gruwelijkheden en wandaden van Hitler en zijn volgelingen. Wandaden verricht uit naam van het Duitse volk, dus ook uit naam van de bewoners van Burgsteinfurt.

Iedereen, jong en oud, moest verplicht kijken naar beelden van concentratiekampen, uitgemergelde overlevenden en stapels vergaste lijken. ‘Diese Schandtaten, Eure Schuld’, dat was de boodschap. De films maakten onderdeel uit van een landelijke campagne van de Amerikanen en de Engelsen, om de Duitsers een grondige heropvoeding te geven. Door deze films zou dit ‘volgzame’, ‘machtswellustige’ en ‘agressieve’ volk inzien waarom democratie belangrijk was.

Elisabeth Epping, in 1945 gefotografeerd voor de bioscoop van Burgsteinfurt in Britse kranten betiteld als “the woman who laughed”.

The woman who laughed

Elisabeth Epping ving op weg naar de bioscoop al op waar de film over zou gaan. Ze besloot haar ogen potdicht te houden: “Ik ben allergisch voor dat soort beelden. Ik realiseerde me dat zulke beelden de rest van mijn leven op mijn netvlies zouden blijven staan. Dat wilde ik voorkomen.” En ze slaagde in haar poging niets te zien van de gruwelijkheden. Ze vertelde het haar vriendin Marit toen ze samen de bioscoop verlieten en ze moesten er zenuwachtig om lachen.

Dat werd opgemerkt. De Engelse soldaat bij de deur pikte beide jonge vrouwen uit de rij en stuurde hen terug de bioscoop in. Voor straf moesten ze de film nog een keer bekijken. Een alerte journalist had snel een kiekje gemaakt van de lachende Elisabeth. Laat die foto nou de volgende dag verschijnen in de Engelse krant Daily Mail, met als kop: ‘The woman that laughed, but not last’. Elisabeth weigerde te kijken naar de propaganda van de geallieerden, maar werd er zelf onderdeel van.

Kino Steinfurt

Andere Tijden regisseur Reinier van den Hout met cameraploeg voor Kino Steinfurt.

Bijna zeventig jaar later staat de cameraploeg van Andere Tijden voor de bioscoop waar de lachende Epping werd gefotografeerd. Boos komt de Duitse bewaker Kino Steinfurt uit en loopt recht op onze ploeg af. Als we geen problemen willen, moeten we direct wegwezen. Waar maakt die man zich zo druk om? Aan de film die er draait kan het niet liggen, ‘Der kleine Drache Kokosnuss’, een onschuldige kinderfilm. Heel wat anders dan ‘Belsen & Buchenwald’.

Het hele verhaal van de gebeurtenissen in Burgsteinfurt en de landelijke heropvoedingscampagne door de geallieerden is op dinsdag 3 februari om 21.20 uur te zien op NPO2 in ‘Andere Tijden: ‘Duitsers democratie leren’.