Nanda van der Zee – Om erger te voorkomen

Auteur Nanda van der Zee, Nanda vander Zee
Uitgever Aspekt B.V.
TaalNederlands
Pagina’s356
Datum laatste druk Februari 2014
ISBN13 9789029073387

Samenvatting
In dit taboedoorbrekende boek staat de vraag centraal hoe het mogelijk is geweest dat juist uit Nederland zo veel joodse mensen tijdens de Tweede Wereldoorlog naar de Duitse vernietigingskampen afgevoerd zijn. Cruciaal daarbij is de vlucht van koningin Wilhelmina naar Engeland geweest, met in haar voetsporen het kabinet, zodat de regeringszetel buiten Nederlands grondgebied kwam te liggen. Hierdoor was de bezetter gehouden het aanvankelijk ingestelde, niet antisemitische militaire gezag, volgens landoorlogreglement, te vervangen door een Duits civiel gezag met vier felle antisemieten aan de top.

Uiteraard ontbreekt in deze studie een diepgaande analyse van de Joodse Raad niet, net zomin als de collaborerende rol van vele hogere ambtenaren, zoals die onder de secretarissen-generaal, de Hoge Raad, de politie en spoorwegen met alle verschrikkelijke consequenties voor het joodse volksdeel vandien. Ook meer dan een halve eeuw na de Tweede Wereldoorlog blijft het lezen van dit boek een verontrustende ervaring, want de kern is universeel: de mythes die we tegen beter weten in, in stand proberen te houden, omdat de waarheid te beschamend is.

Van der Zee’s bijdrage aan de ontmythologisering van het
Wilhelminische barmhartigheidmago is verhelderend en pijnlijk.
– NRC Handelsblad –

De bijzonderheden die Van der Zee geeft zijn niet allen ‘nieuw’, maar naast elkaar gerangschikt leveren ze een beeld op dat niet minder dan onthutsend te noemen is.
– Rene Zwaap, De Groene Amsterdammer –

Nanda van der Zee heeft de verdiensten van sommige Nederlanders, die Joodse kinderen hebben geholpen om te kunnen vluchten voornoemd en de beroemde Februaristaking niet vergeten; en desondanks – dat wordt door haar precieze en gefundeerde onderzoek duidelijk – staan deze afzonderlijke vormen van verzet in geen verhouding tot de mythe dat de Nederlanders massaal tegen de Duitse bezetters in opstand zouden zijn gekomen.
– Die Zeit –

Recensie(s)
Hoe is het mogelijk dat zoveel joden uit Nederland de dood vonden in de concentratiekampen van de nazi’s? Op die vraag probeert dit boek een antwoord te geven. Volgens de auteur zijn het vooral de elites (koningin Wilhelmina, de ministers, de leden van de Hoge Raad, de Joodse Raad, de NS-top) die, doordat zij zich niet hard genoeg tegen de deportaties geweerd hebben, soms zelfs het jodenvraagstuk volledig negeerden, verantwoordelijkheid dragen. Van der Zee maakt aannemelijk dat ‘wij wisten het niet’ voor de goed geïnformeerde Nederlanders niet opging; het was eerder een ‘wij willen het niet weten’. Zij besteedt ook veel aandacht aan wat zij de ‘vlucht’ en het ‘landverraad’ van Wilhelmina noemt, die door te vertrekken de Duitsers kans zou hebben gegeven een voor de joden veel hardvochtiger civiel bestuur te installeren. Van der Zee komt niet zozeer met nieuwe feiten, ze plaatst ze in een ander (joods) perspectief. Dat levert soms verrassende gezichtspunten op, maar tegelijkertijd mist het boek door de (te) grote emotionele betrokkenheid, de (te) geringe constitutionele kennis en het ontbreken van vergelijkingen met andere landen op veel punten overtuigingskracht.
(Biblion recensie, J. van Bree.)

Het ‘beroemde’ boek van historica Nanda van der Zee dat eind jaren negentig veel stof deed opwaaien. Naast de beschrijving van de jodenvervolging in Nederland gedurende de Duitse bezetting en vooral de (zeer negatieve) rol daarin van Nederlandse (overheids)instanties, was het vooral de ‘schuld’ die Van der Zee in de schoenen van de naar Engeland gevluchte koningin Wilhelmina schoof die de pennen in beweging zette. Indien Wilhelmina was gebleven, zo stelde de historica, zou zij vanuit haar positie veel joden hebben kunnen redden, net zoals de koning in Denemarken die niet vluchtte. Van der Zee deed grondig onderzoek en kwam met een destijds nieuw, alhoewel deels omstreden, verhaal. Haar boek valt een beetje onder de ‘wat als?’-geschiedschrijving, maar is naast zeer goed leesbaar ook een belangrijke bijdrage aan het antwoord op de vraag waarom in Nederland percentueel zoveel joden konden omkomen, meer dan in andere Europese bezette landen.
Recensie A.H.B. de Munnick

Boekcover druk 6 uit 2003