Roel Verschueren – Zwijg als je Praat

Auteur R.C.E. Verschueren
Uitgever Lemmens
Taal Nederlands
Pagina’s 202 pagina’s
Datum April 2008
ISBN13 9789077490303

Samenvatting
Door een toeval ontdekt Victor het geheime oorlogsverleden van zijn overleden vader. Hij begint een intense zoektocht naar ‘weten’, ‘begrijpen’ en identiteit. Zo ontrafelt hij stukje bij beetje een levenslang familiegeheim. Drie vrouwen, drie mannen en twee generaties in een verhaal dat je meesleurt in de verslavende, obsessieve emoties van ouderlijke desillusie en halve waarheden.

Bespreking
De Tweede Wereldoorlog herbergt nog vele geheimen. Dat geldt niet alleen op het gebied van oorlogvoering, maar ook in kleinere kring op het gebied van familiegeschiedenissen. Dat laatste ondervond ook Victor, de hoofdpersoon in de roman “Zwijg als je praat” van Roel Verschueren, toen hij geconfronteerd werd met het oorlogsverleden van zijn vader. Verschueren, geboren in Gent, is schrijver, vrij journalist en vertaler. Hij schreef de roman naar aanleiding van intensief research over de situatie van Vlamingen in de periode 1940-1950. Ofschoon de roman niet getypeerd wordt als een biografie, vinden de biografische elementen van de auteur wel hun weerspiegelingen in Victor.

Net als de auteur heeft Victor een leven opgebouwd in Oostenrijk. Tijdens een bezoek aan zijn moeder in België vindt Victor een deel van een brief geschreven door zijn vader, die niet meer leeft. Zijn moeder doet er echter het zwijgen toe. Dat wordt het begin van zijn speurtocht naar het verleden, want hij wil weten wat die brief te betekenen heeft. Bij zijn zoektocht krijgt Victor zowel tegenwerking van familie als medewerking van vrienden, want het blijkt dat zijn vader vrijwillig dienst had genomen in het Vlaamse Legioen om te gaan vechten aan het Oostfront. Een onthulling, die voor Victor moeilijk te verteren is, omdat het Vlaamse Legioen destijds samengevoegd was met de Waffen-SS.

In “Zwijg als je praat” wordt het verhaal verteld van een Vlaamse familie en de keuzes, waarvoor ze zich gesteld zien staan, wanneer het verleden weer een rol gaat spelen in het heden. Maar in wezen is het thema tijdloos en universeel. De auteur beschrijft de onderlinge verhoudingen tussen de familieleden en wat die confrontatie met het verleden voor ieder van hen betekent. De één wil het verleden laten rusten. Immers, het verleden ontrafelen betekent doorgaans dat het beeld wat men zich in de loop van tijd gevormd had, bijgesteld moet worden. Dan houdt men liever vast aan een desillusie. De ander wil het verleden juist doorgronden om de vader, die hij gemist heeft, beter te begrijpen.

Cruciaal in dit hele boek is de vraag of je keuzes uit het verleden mag veroordelen door ze te toetsen aan de normen en waarden in het heden? Waarom koos de vader voor iets wat we thans beschouwen als een foute keuze? Daardoor ontstaat het generatieconflict tussen moeder en zoon. Moeder vindt dat de zoon de keuzes van zijn ouders niet kan begrijpen, omdat hij thans in een heel andere tijd leeft, waarin inmiddels bekend is waartoe het nazisme geleid heeft. Echter, de mens wil nu eenmaal zijn verleden leren kennen, omdat hij het gevoel heeft zichzelf anders niet te kunnen begrijpen. Zo ook Victor, hoewel hij tegelijkertijd begrijpt dat die verloren tijd niet meer in te halen is.

Opmerkelijk bij het lezen van het boek is dat gaandeweg de lezer begrip krijgt voor zowel de gedrevenheid van Victor als voor de zwijgzaamheid van zijn moeder. Wat voor de lezer wel verwarrend is, zijn de dagboekfragmenten, die door het verhaal heen lopen, omdat het lang duurt voordat de samenhang met het hoofdverhaal duidelijk is. De auteur heeft gekozen om de zoektocht van Victor als centraal thema te stellen. Wat de uitkomst doet met de hoofdpersoon, laat de auteur enigszins achterwege. Niettemin is “Zwijg als je praat” een boeiend verhaal met een zeer verrassende uitkomst!

Recensie(s)
Een confronterende familieroman, waarin een Vlaamse zoon die in Wenen woont, op zoek gaat naar zijn vader, die in het Vlaams Legioen als SS-officier vocht aan het Oostfront. Een zoektocht naar het ingewikkelde verhaal over motieven, zijn handelwijze en zijn veroordeling is als roman een hachelijke onderneming. Feiten, interpretaties en fantasie lopen door elkaar. De moeder van de hoofdpersoon en zijn hele familie hebben dat verhaal verborgen gehouden en dissen het nauwelijks op, zodat de verwarring groot blijft. De vader heeft zelf meegewerkt aan het achterhouden van de onthullende waarheid. In zijn zevenjarige gevangenistijd heeft zijn moeder nooit zijn vader opgezocht en de hoofdpersoon heeft vijf jaar op hem moeten wachten. Het is het verhaal van de tragiek van verkeerde keuzes, maar de reconstructie valt omslachtig uit ook al door de gefantaseerde dagboekfragmenten. Een beklemmend relaas, dat te weinig sober uit de verf komt.
Dr. Theo Hoogbergen