Sabine Bode – Die Vergessene generation

Auteur Sabine Bode
Uitgever Klett-Cotta (Dld)
Taal Duits
Pagina’s 304
Datum laatste druk Februari 2016
ISBN13 9783608947977

Nachkriegskinder – over opgevoed worden door soldatenvaders
Sabine Bode heeft in Duitsland het debat over de gevolgen van de oorlog voor de naoorlogse generatie aangezwengeld met haar boeken over de tweede en derde generatie kinderen van de oorlog – die Vergessene Generation en Kriegsenkel.

Vergeten generatie en kleinkinderen
In Die Vergessene Generation – de groep die kind was tijdens en vlak na de oorlog – komen voor ons als ‘kinderen van foute ouders’ bekende problemen aan de orde: het zwijgen van de ouders en de trauma’s die de kinderen in en na de oorlog opliepen.
Dit boek heeft veel publiciteit gehad in Duitsland: het stond lang in de Top-10 van verkochte boeken en heeft ertoe geleid dat Bode ook veel vragen kreeg vanuit de derde generatie. De volgende stap was dus een boek over de Kriegsenkel: de kleinkinderen van de oorlog. Dat zij daarin niet alleen stond, getuigt het boek waarover ik verderop in dit Bulletin schrijf.

Een giftig mengsel
Maar er bleek nog een groep te zijn, die een beroep op haar deed: de kinderen die na de oorlog waren geboren uit ouders die de oorlog als volwassenen – en dus bewust de strijd en het nationaal-socialisme hadden meegemaakt. Bij haar onderzoek bleek het vooral om de problematische relatie van deze kinderen met hun vader te gaan. Vaders die bij de oorlogsvoering waren betrokken, in krijgsgevangenenkampen hadden gezeten en zelf vaak nationaal-socialistisch waren opgevoed.
Haar boek kreeg dan ook de ondertitel: “die 1950er Jahrgänge und ihre Soldatenväter”. Hoofdstuktitels als: “Der Krieg war aus und überall” en “Die gut getarnte Vergangenheit” laten zien dat ook die generatie haar portie wel heeft meegekregen. Veel van deze levensverhalen gaan over de gevolgen van de toen gangbare opvoedmethodes. Sabine Bode spreekt van “Kinderdressur” en laat zien hoe nationaal-socialistische opvoedtheorieën en traumatische oorlogs- en kampervaringen tot een giftig mengsel worden.

Opvoedingsdressuur
In de dertiger jaren was de opvoedingsdressuur van bijvoorbeeld de Duitse kinderarts Johanna Haarer populair en werd deze verbreid via de Bund Deutscher Mädel en de zogenaamde Reichsmutterschulen. Voor nog al wat ouders van de naoorlogse generatie was deze wijze van opvoeden de beste: babies en kinderen laten huilen, als kinderen niet willen eten, het eten in de mond stoppen en de neus dicht houden zodat ze wel moeten slikken, eten dat uitgespuugd wordt opnieuw te eten geven enzovoort. Slaan is niet aan te bevelen, maar tot het tiende jaar wel effectief als het gericht gebeurt en niet uit woede, doch beter is het om het kind een tijd in een donkere ruimte op te sluiten om tot inkeer te laten komen.

Zwijgende vaders
Voeg daarbij de getraumatiseerde vaders die hun eigen oorlogservaringen niet hebben verwerkt en die afreageren op het gezin en er is niet veel fantasie voor nodig om je voor te stellen hoe het er aan toe is gegaan. Veelzeggend is een uitspraak van een van de geinterviewde kinderen: “Schade, dass mann so einen Vater nicht zurück geben kann”.
Een tweede belangrijk punt voor de kinderen is dat de vaders hebben gezwegen over wat zij in de oorlog deden. Waar zijn ze bij betrokken geweest, hoe kijken ze daar nu op terug?
Voor ons is dat zeer herkenbaar. In Nederland is het soms nog mogelijk om iets uit de dossiers van de bijzondere rechtspleging tete halen, maar in Duitsland is dat alleen mogelijk bij een kleine groep die veroordeeld is.

Mist
Het zwijgen heeft er toe bijgedragen dat – zoals een van de kinderen zegt – over Duitse families een mist hangt. Zolang het niet lukt om die op te trekken, zie je niet wat er werkelijk is gebeurd.
Die mist had echter ook een functie: ze beschermde de ouders tegen herinneringen die ze liever niet wilden oprakelen. Op die manier probeerden ze hun kinderen te beschermen tegen de gruwelen van de oorlog. Het effect is echter dat de kinderen voelen dat er iets niet klopt en hun ouders niet meer vertrouwen. Een vicieuze cirkel waar veel gezinnen in zijn blijven steken met alle nadelige gevolgen voor de betrokkenen. De enige uitweg is het optrekken van de mist, hoe pijnlijk dat soms ook kan zijn.